Hoe kan je leerlingen leren studeren met succes? (deel 1)

Intussen twee jaar geleden verscheen het tweeluik Studeren met succes, twee boekjes die de wetenschap van het studeren op een toegankelijke manier vertalen naar een studeergids voor studenten en een bijhorende handleiding voor leraren. Uit onderzoek blijkt namelijk dat (zelfs oudere) leerlingen en studenten spontaan vaker kiezen voor minder effectieve studeerstrategieën, zoals leerstof enkel herlezen of overschrijvend samenvatten. En dat terwijl andere studeerstrategieën, zoals jezelf testen, meer bijdragen tot het diepgaand verwerken van de leerstof. Die effectieve strategieën voelen echter minder comfortabel aan, wat deels verklaart waarom ze minder populair zijn. Leerlingen hebben dus nood aan expliciete instructie over welke leerstrategieën meer leiden tot onthouden en begrijpen, waarom die strategieën effectiever zijn, bij welke leerstofonderdelen ze die kunnen zetten en vooral ook hoe ze dat precies kunnen doen. Met andere woorden, ook bij het leren studeren is de leraar aan zet.

In deze blogreeks geven wij dan ook graag het woord aan leraren die op hun school aan de slag gaan met de inzichten en studeerstrategieën uit Studeren met succes. In deel 1 van deze reeks vertelt Christophe Keyenberg, leraar sociale wetenschappen in het vijfde jaar secundair (voortgezet) onderwijs en intern pedagogisch begeleider aan Heilig Graf in Turnhout, hoe hij met Studeren met succes en vooral de studeerkaarten aan de slag gaat op zijn school. Dat doet hij enerzijds tijdens algemene workshops ‘leren studeren’ die hij op vraag van collega’s geeft aan bepaalde klasgroepen, maar anderzijds ook tijdens zijn eigen lessen, toegepast op de leerstof.

“We zijn op school volop ons leren leren-beleid aan het bijsturen en uitbouwen, een proces dat uiteraard tijd vraagt en waar we nog veel stappen in moeten zetten. Toch wilde ik als pedagogisch begeleider ook al op korte termijn initiatieven nemen om inzichten over leren studeren te verspreiden onder collega’s en leerlingen, onder andere door workshops leren studeren te organiseren. De focus ligt daarbij op effectieve studeerstrategieën en hoe je die als leerling kan inzetten. Ik vertrek daarbij heel erg vanuit het ‘waarom’: Waarom is samenvatten niet noodzakelijk een effectieve manier om leerstof te verwerken? Waarom leidt herlezen niet automatisch tot beter leren? Van daaruit leg ik de link naar wat wél bijdraagt tot leren: diep nadenken, ook al voelt dat minder comfortabel. Ik leg de leerlingen uit dat de studeerkaarten strategieën aanreiken die net op dat diep nadenken inzetten. Tot slot denken de leerlingen na over welke studeerstrategie ze bij welk vak of welke leerstofonderdelen kunnen toepassen. Die informatie speel ik dan door aan de vakleraren. In een volgende fase wil ik nog meer inzetten op die transfer naar de verschillende vakken, want daar valt nog veel winst te halen. Daarvoor heb ik mijn collega’s nodig! Uiteindelijk hoop je dat leerlingen binnen alle vakken de nodige studeerstrategieën aangeleerd krijgen en kunnen inoefenen, maar het vraagt tijd en kennisdeling om daar als lerarenteam aan te werken.”

“Ook tijdens mijn eigen lessen probeer ik mijn leerlingen inzicht te geven in de werking van hun brein en hoe ze leerstof (cognitief) actief kunnen verwerken. Ik merk dat ik daarom heel vaak benoem waarom ik bepaalde leeractiviteiten inzet. Na een aantal lesweken merk ik dat ze de waarde daarvan beginnen inzien. Als ik hen vraag om bij de start van de les een leeg blaadje papier te nemen om bijvoorbeeld te noteren wat ze zich herinneren over de vorige les, dan leg ik uit dat we dat doen omdat de leerstof door die herinneringspoging beter beklijft. Leerlingen merken dat dat klopt, wat motiverend werkt. Een ander voorbeeld is het ganzenbordspel dat ik inzet om hen te laten oefenen met de leerstof over de ontwikkelingspsychologie van de baby, peuter, kleuter … Die hoofdstukken zijn heel gestructureerd opgebouwd en bespreken telkens de lichamelijke, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. Tijdens die lessenreeks laat ik leerlingen zichzelf testen over de leerstof aan de hand van een ganzenbordspel. Na elk hoofdstuk spelen ze het spel en krijgen ze vragen voorgeschoteld over zowel het hoofdstuk dat net is behandeld als de vorige hoofdstukken. Ik benoem dan opnieuw heel expliciet welke studeerstrategieën ze op dat moment inzetten (ze testen zichzelf gespreid in de tijd; spaced retrieval practice) en waarom we dat doen. Het mooie is dat ik merk dat leerlingen daardoor met meer vertrouwen naar het examen toeleven. Ze beseffen dat ze al heel vaak met dezelfde leerstof hebben geoefend waardoor ze minder moeite hebben met het verwerken van grote gehelen tijdens het studeren voor het examen.”