Les in Lezen

Effectief leesonderwijs

Tijdens de schooljaren 2020-2021 en 2021-2022 liepen 22 ‘Lezen op School’-projecten (LoS) verspreid over heel Vlaanderen. Deze LoS-projecten hadden tot doel om de leesvaardigheid en -motivatie van leerlingen te versterken via leesbevorderende initiatieven waarbij scholen, bibliotheken en vele andere actoren betrokken waren. Welke praktijken werden er in kader van de LoS-projecten precies uitgetest of versterkt? In welke mate beantwoordden deze praktijken aan de wetenschappelijke kennis ter zake? En wat hebben scholen nodig om effectieve praktijken toe te passen? Deze vragen lagen aan de basis van een tweejarig onderzoeksproject, uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming: Les in Lezen.

Doel van het project

Het Les in Lezen-project beoogde een samenvatting van de wetenschappelijke kennis over effectief leesonderwijs, een wetenschappelijke analyse van de LoS-projecten en de ontwikkeling van een praktijkgerichte inspiratiegids rond effectief leesonderwijs in het basis- en secundair onderwijs. Het project kende dus drie onderzoekslijnen.

Onderzoekslijn 1:  umbrella review

In deze onderzoekslijn werd een overzicht gemaakt van alle componenten die samenhangen met de leesvaardigheid en leesmotivatie van leerlingen in het basis- en secundair onderwijs. Onze primaire focus betrof componenten in de onderwijscontext, maar ook de relaties tussen de onderwijscontext en belangrijke andere actoren (zoals gezin, naaste omgeving en gemeenschap) werden bestudeerd. De centrale vraag die met deze umbrella review beantwoord werd, luidt: “Waardoor wordt effectief leesonderwijs in het basis- en secundair onderwijs gekenmerkt en welke factoren hebben er een invloed op?” 

Uit de umbrella review bleek onder meer het belang van een vroeg, doordacht en expliciet aanbod rond mondelinge taalvaardigheden én codegerelateerde vaardigheden in een context die kennis- en taalrijk is. Ook is inzetten op leesmotivatie zinvol, maar wel in combinatie met effectieve leesinstructie op school. Enkel deze combinatie leidt tot vaardige en gemotiveerde lezers.

Het volledige resultaat van dit uitgebreide literatuuronderzoek, dat de conclusies uit niet minder dan 95 systematische reviews en meta-analyses bundelt, staat neergeschreven in een onderzoeksrapport dat u hier kan vinden.

Geudens, A., Schraeyen, K., Bellens, K., Taelman, H., Trioen, M., Casteleyn, J., Simons, M., & Smits, T.F.H. (2022). Les in lezen. Umbrella review van effectief leesonderwijs in het kleuter-, lager en secundair onderwijs. Antwerpen: Universiteit Antwerpen.

Onderzoekslijn 2: verticale en horizontale analyse van de LoS-projecten

Binnen deze onderzoekslijn werd niet alleen een individuele analyse gemaakt van elk van de 22 LoS-projecten, maar werd ook gepoogd om generieke conclusies over de LoS-projecten heen te trekken. Daarbij besteedden we in het bijzonder aandacht aan de randvoorwaarden voor het succesvol implementeren van een praktijkmodel zoals dat van ‘Lezen op School’. Tot slot gingen we na in welke mate de opgezette acties binnen de LoS-projecten stroomlijnen met kenmerken van effectief leesonderwijs.

Uit de analyse bleek dat er in het Vlaamse onderwijslandschap veel en verscheiden leesinitiatieven lopen, waarbij heel wat verschillende partners samenwerken. Tegelijk komen uit de analyse ook enkele aandachtspunten naar voor. Zo werken initiatieven vaak nog te weinig doelgericht, worden implementatie en effecten van leesinitiatieven te weinig gemonitord en geëvalueerd en wordt te weinig rechtstreeks ingezet op het effectief leren lezen van leerlingen.

Meer details over het onderzoek dat binnen deze onderzoekslijn uitgevoerd werd en over de resultaten van de analyse van de LoS-projecten vindt u in dit onderzoeksrapport.

Bellens, K., De Clerck, S., Verachtert, P., Maesen, E., Van Mieghem, A., Casteleyn, J., Simons, M., & Smits, T.F.H. (2023). Les in lezen. Verticale en horizontale analyse van de Lezen-op-School-projecten. Antwerpen: Universiteit Antwerpen.

Onderzoekslijn 3: inspiratiegids voor effectief leesonderwijs

Om de inzichten uit de umbrella review op een praktijkgerichte manier te vertalen naar de klas- en schoolpraktijk, ontwikkelden we in een derde onderzoekslijn een beknopte inspiratiegids voor effectief leesonderwijs in het basis- en secundair onderwijs. De gids bevat 16 inspiratiefiches die elk vertrekken vanuit een kernvraag over lezen en leesonderwijs. Elke vraag wordt beantwoord op basis van recent wetenschappelijk onderzoek (zie umbrella review), aangevuld met praktische tips en concrete voorbeelden.

Zo vormt deze inspiratiegids een uitgelezen instrument om op school aan de slag te gaan met effectief leesonderwijs.

Tiebout, K., Verachtert, P., Geudens, A., Schraeyen, K., Bellens, K., Taelman, H., Trioen, M., Casteleyn, J., Simons, M., & Smits, T.F.H. (2023). Les in lezen. Inspiratiegids voor effectief leesonderwijs in het kleuter-, lager en secundair onderwijs. Antwerpen: Universiteit Antwerpen.

De rol van ExCEL

Les in Lezen werd uitgevoerd door de Universiteit Antwerpen, Thomas More Hogeschool en Odisee, waarbij de projectcoördinatie in handen was prof. dr. Jordi Casteleyn, prof. dr. Mathea Simons en prof. dr. Tom Smits (Universiteit Antwerpen).

Samen met TM-collega’s Astrid Geudens en Kirsten Schraeyen nam ExCEL-collega Kim Bellens een belangrijke rol op in het uitvoeren van de umbrella review. Daarnaast leidde Kim – samen met collega’s Pieter Verachtert, Aster Van Mieghem, Eva Maesen en oud-collega’s Stefan De Clerck en Joke Van Assche – de analyse van de Lezen op School-projecten in goede banen. Excel-collega Karlien was tot slot de drijvende kracht achter de praktijkgerichte inspiratiegids.

Projectwebsite: www.lesinlezen.be