Laat ons niet blind varen
Laat ons meteen met de deur in huis vallen: ervoor zorgen dat de didactische basisprincipes van effectief onderwijs aanwezig zijn – bijvoorbeeld duidelijke uitleg geven, ondersteuning en feedback bieden – is belangrijker dan hoe of wanneer deze basisprincipes worden toegepast. Het blijft de kwaliteit van de leraar die er toe doet. Of een school nu kiest (of verplicht wordt te kiezen) voor voltijds klassikaal onderwijs op school, voor volledig afstandsonderwijs bij een eventuele lockdown, of voor een mengvorm die nu al her en der opduikt (blended trajecten met bijvoorbeeld een vaste dag afstandsonderwijs een vier dagen contactonderwijs), de volgende stelling blijft gelden: onderwijs dat geen rekening houdt met de mogelijkheden en de beperkingen van de menselijke cognitieve architectuur, vaart blind (Sweller, 2018).
Digitaal afstandsonderwijs is niet automatisch effectiever dan klassikaal onderwijs, en die stelling geldt ook in de omgekeerde richting. Laat ons dit even concreter maken met een tweetal voorbeelden van didactische principes die uitgevoerd worden in klas of in afstand. Wie meer wil lezen over de didactische principes, verwijzen we naar www.wijzelessen.be
- het principe van het testing effect.
Het testing effect verkrijg je wanneer een leerling zich iets van de vroegere leerstof probeert te herinneren. Het is die zogenaamde ‘act of retrieval’ die van goudwaarde is voor de leerling. Het testing effect houdt dus in dat je beter kunt onthouden wanneer je leerstof trachtte te herinneren dan wanneer je de leerstof op een meer passieve manier consumeerde, zoals herlezen of herbeluisteren. ‘Retrieval-vragen’ zijn dus per definitie herhalingsvragen omdat ze eerder verworven informatie terug trachten op te halen uit het geheugen van de leerling.
| Testing effect | Contactonderwijs | (Digitaal) afstandsonderwijs |
| Minder effectief | De leraar laat de leerstof van de vorige les bij aanvang van de les herlezen. | De leraar laat leerlingen als naverwerking van de les de leerstof nog tweemaal doorlezen tegen de volgende les. |
| Effectief | De leraar stelt bij aanvang van de les drie vragen waar alle leerlingen moeten nadenken over eerder gegeven leerstof. | De leraar bouwt in de digitale afstandsles momenten in waarin leerlingen via de chatbalk of via een quiz moeten antwoorden op herhalingsvragen. |
- het principe van uitgewerkte voorbeelden.
Leerlingen met weinig voorkennis van een bepaald onderwerp zijn meer gebaat met een correct voorbeeld (met verklarende tussenstappen) dan met het zelf proberen oplossen van het probleem (zonder ondersteuning).
| Uitgewerkte voorbeeld-effect | Contactonderwijs | (Digitaal) afstandsonderwijs |
| Minder effectief | De leraar laat leerlingen bij een nieuw type fysica-oefening (waar leerlingen geen voorkennis van hebben) de oefeningen in duo’s oplossen zonder dat ze een correcte modeloefening ter beschikking hebben. | De leraar geeft geen uitleg bij een bepaald type oefening en laat leerlingen als ‘huistaak’ de oefeningen oplossen tegen een volgende les. |
| Effectief | De leraar demonstreert aan bord hoe ze dit nieuwe type oefeningen aanpakt. Ze denkt daarbij luidop en verklaart de stappen die ze zet. Ze stelt denkvragen aan de leerlingen die hen helpen om de gezette tussenstappen te begrijpen | De leraar legt in een video heel duidelijk uit hoe de oefening opgelost moet worden. Het filmpje kan door de leerlingen gepauzeerd worden en herbekeken worden. |
In een door uitgeverij Van In georganiseerd webinar rond effectieve instructie in de klas en op afstand ging Tim Surma dieper in op een aantal fundamenten van menselijk leren. De webinar is hieronder te herbekijken.
